Wczesna interwencja terapeutyczna
Stymulacja rozwoju małego dziecka to takie oddziaływanie, którego celem jest niwelowanie skutków zaburzeń powstałych na skutek uszkodzeń okołoporodowych czy genetycznych. Zadaniem terapeuty jest tutaj takie świadome organizowanie bodźców, by kształtować u dziecka nowe umiejętności i utrwalać to, co już osiągnęło. W procesie terapii powtarzany jest rozwój dziecka zdrowego, ale w ten sposób by ćwiczenia były dostosowane do indywidualnego dojrzewania dziecka objętego stymulacją rozwoju.
Zgodnie z tezami sformułowanymi przez Piageta:
- ćwiczenia muszą być dostosowane do możliwości dziecka,
- ćwiczenia zbyt łatwe lub trudne nie mają wartości terapeutycznej,
- program terapii powinien być poprzedzony dokładną diagnozą wszystkich funkcji poznawczych,
- dziecko kształtuje i rozwija swoje umiejętności poprzez działanie a nie jedynie bierne przyswajanie.
Rozpoczynając terapię należy ustalić poziom wyjściowy dla wszystkich funkcji poznawczych. Należy więc zapoznać się z przebiegiem rozwoju:
- sprawności motorycznej i manualnej,
- sprawności spostrzegania wzrokowego i słuchowego,
- mowy,
- zabawy,
- budowania kontaktów społecznych,
- formowania się dominacji stronnej,
- funkcjonowania pamięci,
- umiejętności czytania.
Znając poziom wyjściowy dla każdej funkcji z osobna terapeuta prowadzi ćwiczenia, które mają pomóc osiągać kolejne etapy w rozwoju dziecka.
Aby określić punkt wyjściowy dla terapii należy wiedzieć jak powinien wyglądać prawidłowo przebiegający rozwój dziecka. Oto najważniejsze zdobycze rozwojowe małego dziecka:
PIERWSZY ROK ŻYCIA DZIECKA
4-5 MIESIĄC ŻYCIA:
- podczas noszenia utrzymuje sztywno główkę,
- wyciąga rączki po przedmiot, przekłada zabawkę z rączki do rączki, ogląda je,
- skupia wzrok na twarzy drugiej osoby, reaguje uśmiechem na uśmiech i mimiką na mimikę
- obraca główkę, by śledzić ruch przedmiotów czy osób,
- patrzy na przedmiot trzymając inny w dłoni,
- reaguje na dźwięki z otoczenia, poszukuje ich źródła, a na głośny nieruchomieje
- wsłuchuje się w wypowiedzi dorosłych
- wokalizuje samogłoski i prymarne spółgłoski (p, b, m)
- przejawia niepokój, gdy dłuższą chwilę nikt się nim nie zajmuje.
6-7 MIESIĄC ŻYCIA:
- obraca się z pleców na brzuch i odwrotnie,
- samodzielnie siedzi,
- stoi z podparciem,
- sięga po przedmiot z wyczuciem odległości i ogląda je podczas manipulacji,
- chwyta przedmiot i manipuluje jedna ręką,
- prowadzi „dialog” z dorosłym, powtarzając sylaby otwarte,
- gaworzy samonaśladowczo,
- boi się nieznanych osób, negatywnie reaguje na nieobecność matki/opiekuna
8-9 MIESIĄC ŻYCIA:
- samodzielnie siada z pozycji leżącej
- samodzielnie stoi, a stojąc z podparciem stawia kroki,
- używa chwytu pesetowego,
- śledzi ruch zabawek wyrzuconych z łóżeczka,
- poszukuje przedmiotów, które znikły z pola widzenia,
- przyciąga przedmiot, który może dostać zmieniając przy tym położenie ciała,
- przestaje płakać na skutek zainteresowania zabawką, czynnością czy dźwiękiem,
- wykorzystuje gest wskazywania palcem,
- utrzymuje pole wspólnej uwagi z dorosłym,
- prowadzi „dialog” z wykorzystaniem zabawki (branie i dawanie),
- rozumie zabarwione emocjonalnie wypowiedzi domowników,
- naśladuje, powtarza i samodzielnie wokalizuje sylaby
- płaczem czy gaworzeniem przyciąga uwagę matki/opiekuna (zachowanie intencjonalne)
10-11 MIESIĄC ŻYCIA:
- podnosi się z klęku lub raczkowania,
- chodzi prowadzone za dwie rączki,
- obraca kartki w książce, ogląda obrazki,
- porusza się w rytm muzyki,
- wskazuje palcem lub wzrokiem osoby, przedmioty, obrazki,
- naśladuje ruchy dorosłego (np. czesanie, karmienie),
- palcem wskazującym pokazuje szczegóły zabawek,
- potrafi wyjąć z pudełka przedmioty i zamknąć je,
- rozumie przekazy mimiczne,
- rozpoznaje wyrażenia dźwiękonaśladowcze,
- rozumie proste słowa, głównie o zabarwieniu emocjonalnym
- potrafi bawić się z dorosłym np. w kosi-kosi czy a-kuku,
- reaguje na własne imię.
12 MIESIĄC ŻYCIA:
- próbuje samodzielnie chodzić,
- manipuluje w sposób specyficzny, kontroluje wzrokiem czynności wykonywane przy użyciu narzędzi (kredki, łyżki, grzebienia),
- pociąga za sznurek, by przyciągnąć przedmiot,
- pokazuje obrazki w książce,
- rozumie polecenia poparte gestem,
- rozumie niektóre nazwy osób, przedmiotów i czynności,
- wypowiada kilka słów zbudowanych z sylab otwartych,
- sprawdza pole wspólnej uwagi i podąża za wzrokiem lub wskazaniem,
- inicjuje interakcje z wieloma osobami z otoczenia,
- zaczyna wskazywać na początki dominacji stronnej – pierwsze oznaki dominacji ręki.
DRUGI ROK ŻYCIA DZIECKA
13-16 MIESIĄC ŻYCIA:
- samodzielnie chodzi,
- wykonuje przysiad,
- dokonuje specjalizacji manipulacji specyficznej: podejmuje próby rysowania (bazgrania), nieporadnie posługuje się łyżką, pije z kubka,
- buduje wieżę z 2 klocków,
- posługuje się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności (najczęściej wyrazy zbudowane z zreduplikowanych sylab otwartych),
- kieruje uwaga innych.
17-20 MIESIĄC ŻYCIA:
- wspina się, biega, rzuca piłką,
- wchodzi po schodach krokiem dostawnym,
- podejmuje próby „grania” na instrumencie,
- wyraża zainteresowanie rówieśnikami,
- buduje wieżę z 4 klocków,
- powtarza sekwencje ruchów dorosłego,
- identyfikuje i różnicuje słowa i melodie piosenek,
- rozwija słownictwo (wypowiedzi w większości jednowyrazowe),
- rozumie proste zdania (polecenia, zakazy),
- reaguje negatywnie na rozstanie z matka/opiekunem,
- próbuje samodzielnie np. myć zęby.
24 MIESIĄC ŻYCIA:
- próbuje samodzielnie się rozbierać,
- próbuje jeździć na trójkołowym rowerku,
- podskakuje, odkręca pokrywki,
- buduje wieżę z 6 klocków i mostek z 3,
- umieszcza prawidłowo klocki w otworach o różnym kształcie lub wielkości,
- dopiera części obrazka do całości
- dopiera identyczne obrazki, pary zabawek czy obrazek do przedmiotu
- spełnia polecenia (podaj, przynieś, połóż),
- łączy wyrazy (pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe i początki fleksji)
- zaczyna wchodzić w interakcje z rówieśnikami i pojmować odrębność własnej osoby
TRZECI ROK ŻYCIA DZIECKA:
30 MIESIĄC ŻYCIA:
- sprawnie chodzi i biega,
- posługuje się łyżką i kubkiem,
- układa figury w konturach,
- składa obrazki z połówek,
- klasyfikuje klocki według: koloru, wielkości, kształtu,
- rysuje po demonstracji linie poziomą i pionową,
- powtarza melodie,
- słucha tekstu pisanego (krótki wierszyk),
- buduje zdania 2-3 elementowe, rozwija fleksję, zaczyna używać przyimków,
- podejmuje zabawy tematyczne.
36 MIESIĄC ŻYCIA:
- pewnie trzyma przedmioty podczas chodzenia,
- jeździ na trójkołowym rowerku,
- rzuca, kopie i próbuje łapać piłkę,
- samodzielnie wkłada i zdejmuje niektóre części garderoby, posługuje się widelcem i wykonuje podstawowe czynności higieniczne,
- buduje wieżę z 8 klocków
- klasyfikuje klocki według kształtu lub wielkości (bez względu na kolor) a przedmioty na obrazkach według kryterium użycia,
- naśladuje sekwencje,
- rysuje po demonstracji krzyżyk i koło,
- składa obrazek z trzech części,
- słucha krótkiego tekstu prozą,
- przyswaja społeczne reguły językowe,
- rozwija słownictwo, buduje zdania złożone współrzędnie i podrzędnie,
- podejmuje zabawy tematyczne z rówieśnikami,
- wykazuje wyraźne oznaki dominacji stronnej (lateralizacji)
CZWARTY ROK ŻYCIA DZIECKA:
- w mowie pojawiają się już głoski dziąsłowe: sz, ż, cz, dż; nie musi natomiast wymawiać jeszcze r (powinna się ona pojawić do końca 4 r. ż.); ostatecznie powinno zaniknąć zmiękczanie spółgłosek,
- rozwija się zdolność narracji, wzbogaca słownictwo, buduje zdania rozwinięte i złożone,
- dostrzega w wypowiedziach związki przyczynowo-skutkowe i relacje czasowe,
- zadaje pytanie dlaczego co wpływa na rozwój poznawczy,
- wchodzi i schodzi ze schodów krokiem naprzemiennym
- sprawnie kopie i rzuca piłkę, łapie piłkę przedramionami przyciskając do siebie,
- potrafi przeskoczyć, podskoczyć przez przeszkodę i zeskoczyć z niej,
- odwzorowuje linię, koło i kwadrat lub prostokąt i krzyżyk, rysuje po śladzie,
- usprawnia samoobsługę,
- identyfikuje obrazki tematyczne i atematycze (dobieranie identycznych obrazków do tych z planszy), wyszukuje wśród obrazków identycznych tego, który różni się szczegółem (obrazki tematyczne i atematyczne), wyszukuje takiego samego obrazka wśród różnych (wzory tematyczne i atematyczne), uzupełnia obrazki (dokłada brakującą część do całości),
- rozdziela klocki według określonej cechy (np. trójkąty, kwadraty),
- układa historyjki obrazkowe,
- naśladuje sekwencję czynności lub zdarzeń,
- naśladuje i kontynuuje ułożenia wzory tematyczne i atematyczne,
- obraca w umyśle wzory tematyczne i atematyczne,
- szereguje według wielkości,
- dobiera obrazki przedstawiające emocje do sytuacji,
- odgaduje symbole (co przedstawia rysunek schematyczny),
- identyfikuje i różnicuje dźwięki z otoczenia,
- różnicuje prozodię,
- różnicuje głoski opozycyjne w wyrazach.
- poprzez zabawy tematyczne wzbogaca słownictwo, uczy się ról społecznych, zdobywa wiedzę o świecie,
- rozumie i respektuje zasady społeczne obowiązujące w grupie oraz gry z regułami,
- uczy się współdziałania,
- odczuwa nowe emocje, gł. wstydu, zakłopotania, dumy i zazdrości,
- początek zdolności do reakcji odroczonych i umiejętności kontrolowania swoich ekspresji
PIĄTY I SZÓSTY ROK ŻYCIA DZIECKA:
- ma w pełni ukształtowany system fonetyczno-fonologiczny,
- wzrastają: zdolność narracji i kompetencja komunikacyjna
- początki kształtowania się wiedzy metajęzykowej
- swobodnie operuje elementami słownikowymi i gramatycznymi systemu językowego,
- nowe umiejętności: taniec, pływanie, jazda na nartach, rowerze, łyżwach
- powtarza sekwencje ruchowe,
- stoi na jednej nodze z zamkniętymi oczami, skacze ze skakanką,
- ma ukształtowaną pełną samoobsługę,
- umie tworzyć rysunki tematyczne,
- ruchy dłoni są precyzyjne,
- uzupełnia zbiory (dodawanie do zbioru) i wyklucza z nich z zastosowaniem materiału tematycznego i atematycznego,
- buduje kategorie tematyczne i atematyczne na podstawie jednego elementu,
- uzupełnia element w szeregu i sekwencji tematycznej i atematycznej
- kontynuuje wieloelementową sekwencję tematyczną i atematyczną
- szyfruje (przyporządkowuje obrazkom symbole według podanego wzoru)
- układa historyjki obrazkowe wymagające rozumienia przyczyn i skutków działań ich bohaterów oraz dziejących się w czasie,
- stwierdza obecność rymów i umie je odnaleźć,
- wysłuchuje głoski w wyrazach (opozycje fonologiczne),
- bawi się z zastosowaniem reguł, ma pełną zdolność do zabaw tematycznych (uczestniczenie, tworzenie),
- ćwiczy umiejętność naśladowania,
- wzrasta znaczenie autorytetu osób innych niż rodzice,
- ma silne poczucie tożsamości płciowej,
- dalszy rozwój moralny.
źródło:
1) J. Cieszyńska, M. Korendo Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia. Kraków, 2008.
2) J. Cieszyńska, M. Korendo Karty Diagnozy. 10 etapów rozwoju dziecka od 4 do 36 miesiąca życia. Kraków, 2008.